شناخت مترجمان زیسته در عصر قاجار از طریق تحلیل موضوعی آثارشان در حوزۀ طب

مژگان غفاری; افسانه محمدی شاهرخ آبادی

نویسندگان

مژگان غفاری ^📧 کارشناسی ارشد مترجمی زبان انگلیسی، گروه زبان انگلیسی، دانشکدۀ ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، گروه زبان انگلیسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران
افسانه محمدی شاهرخ آبادی استادیار مطالعات ترجمه، گروه انگلیسی، دانشکدۀ ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، علوم تحقیقات تهران، ایران.

چکیده

در این پژوهش ارائه خلاصه‌ای از تاریخچۀ ترجمۀ کتب پزشکی در دوران قاجار، همچنین معرفی 14 تن از مترجمان پرکار و تحلیل موضوعی آثار ترجمه‌ای آنان در حوزۀ پزشکی مدّنظر است. جامعه‌ آماری پژوهش، همۀ کتب پزشکی ترجمه ‌شده توسط آنان است. روش انجام پژوهش بصورت اسنادی و یا کتابخانه‌ای و مبتنی بر گردآوری اطلاعات براساس اسناد و مدارک نوشتاری است. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که در محدودۀ زمانی دورۀ قاجار، 369 مترجم در مجموع 446 عنوان کتاب در موضوعات تخصصی پزشکی (روانپزشکی، بیماری‌های پوستی، جراحی، طب‌ نوین، دندانپزشکی، آسیب‌شناسی و غیره) را ترجمه‌ کردند. پرکارترین آنها محمدحسین افشار با ترجمه 11 عنوان کتاب در تخصص‌های گوناگون پزشکی است، پس از او، علی همدانی و احمد شریفی تنکابنی به‌ترتیب با ترجمه 9 و 6 عنوان کتاب قرار دارند. در این تحقیق روشن شد که با وجود کمبود منابع در مورد پیشینۀ علمی مترجمان مذکور، با بررسی و موضوع‌بندی آثار ترجمه‌ای آنان میتوان در خصوص تخصص و علائق موضوعی آنان در ترجمۀ کتب پزشکی آگاهی پیدا کرد.

کلمات راهنما:

ترجمۀ کتب پزشکی، تاریخ ترجمه، دورۀ قاجار، مترجمان دورۀ قاجار

مراجع

احمدزاده، محمد امیر (1393). نقش ترجمه آثار جدید در فرایند نوگرایی در ایران دورۀ قاجار، تحقیقات تاریخ اجتماعی، شماره 8، صص. 21–48.

انوار، عبداللّه‌ (1358) . فهرست‌ نسخ‌ خطي‌ كتابخانة‌ ملّي‌، جلد 3، تهران‌.

آدميت‌، فريدون (1354)، اميركبير و ايران‌، تهران‌.

آذرنگ، عبدالحسین (1390). تأثیر ترجمه¬های عصر قاجار بر ترجمه¬های امروزی، پژوهشنامه، شماره 88، صص. 49–60

آذرنگ، عبدالحسين (1394). تاریخ ترجمه در ایران از دوران باستان تا پايان عصر قاجار، انتتشارات ققنوس.

بابازاده، شهلا (1378). تاريخ‌ چاپ‌ در ايران‌، تهران‌.

خسروبیگی، هوشنگ (1391). ترجمه در دورة قاجار از 1210 ق. تا پايان دورة مظفّری، مجلۀ ادب فارسي، دورة 2، شماره 2، پیاپی 10.

خسروی شکیب، محمد (1399). ترجمه و نقش آن در فرایند نوگرایی و اصلاح طلبی عصر قاجار، مجلۀ تاریخ ادبیات، دورۀ 11، شماره 1، صص. 39–61.

دانشنامۀ جهان اسلام (1382). جلد 7، مدخل ترجمه، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی.

ذهابی، مجتبی؛ شهیدانی، شهاب، کرمعلی، اکرم (1398). بررسی وضعیت پزشکی ایران عصر قاجار قبل از تأسیس دارالفنون (1210–1268 ه.ق). پژوهشنامۀ تمدن ایرانی، دوره 1، شماره 2، شماره پیاپی 2، پاییز و زمستان.

روستایی، محسن (1382). تاریخ طب و طبابت در ایران (از عهد قاجار تا پایان عصر رضاشاه) به روایت اسناد: شرح حال طبیبان نامدار و ناشناخته ایران، سازمان اسناد ملّی ایران.

زنديه، حسن؛ احمدی رهبريان، حسين؛ خان‌احمدی، محمد (1396). بررسي جايگاه علم طب و طبابت در دوره ناصري، پژوهشنامة تاريخ اجتماعي و اقتصادي پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، سال ششم، شمارۀ اول، بهار و تابستان، صص. 25–38.

عاطف‌مهر، زهرا (1401). بررسی آگاهی مترجمان قاجاری از اصول و راهکارهای ترجمه: رویکردی فرامتنی، مطالعات ترجمه، شماره 79، صص. 62–86.

فرخزاد، پرویز (1384). راهنمای پژوهش تاریخی (کتابخانه‌ای(، تهران، طهوری.

کیان¬فر، جمشید (1368). ترجمه در عهد قاجار، نشر دانش، شماره 55، صص. 23–28.

كيان¬‌فر، جمشيد (1375). «ترجمه‌، گذرگاه‌ انتقال‌ فرهنگ‌ غرب‌ به‌ ايران‌» در:‌ رويارويي‌ فرهنگي‌ ايران‌ و غرب‌ در دورۀ معاصر، تهران‌، سروش‌.

کیومرث، نرگس (1401). طلیعۀ پزشکی مدرن در ایران به روزگار قاجاریه باز می¬گردد. گفت‌وگو با مترجم کتاب «پزشکی در ایران». بازیابی شده از خبرگزاری کتاب ایران. https://www.ibna.ir/vdcaimneo49nua1.k5k4.html

محقق‌، مهدی (1369). گذري‌ بر كتابشناسي‌ پزشكي‌ اسلامي، كتابداري، دفتر 16.

منزوی، احمد (1381). فهرستواره کتابهای فارسی (جلد 5)، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.