ترجمه؛ عرصۀ تقابل زبا‌ن‌ها و فرهنگ‌ها: موردپژوهی ترجمۀ فارسی ابوالقاسم قراگوزلو از اتللوی شکسپیر

سمیه دلزنده روی

نویسندگان

سمیه دلزنده روی ^📧 استادیار، ﮔروه ﻣطﺎﻟﻌﺎت ﺗرﺟﻣه، داﻧﺷﮑده زبان¬های ﺧﺎرﺟﯽ، داﻧﺷﮕﺎه وﻟﯽﻋﺻر (ﻋﺞ) رﻓﺳﻧﺟﺎن، ایران

چکیده

ترجمه همواره عرصۀ تقابل زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف است و مترجم، خواسته یا ناخواسته، پیوسته خود را با چالش نشان‌دادن توانایی زبانی خود و نیز قابلیت‌های زبان مقصد روبه‌رو می‌بیند. ابوالقاسم‌خان قراگوزلو، از اولین مترجمان شکسپیر در ایران، بهنحوی ارادی و آگاهانه، به چالش ترجمۀ شکسپیر پاسخ می‌گوید و ادعا می‌کند که می‌توان شکسپیر را با اتکا به قابلیت‌های زبان فارسی ترجمه کرد. هدف این مقاله بررسی نقش ترجمه، با سنجش ادعاي قراگوزلو، در مواجهه با تفوق زباني و فرهنگي غرب در دوران قاجار است. بدين منظور، صد نمونه از ترجمۀ او انتخاب و با متن اصلی مقابله شد و معلوم گرديد مترجم با پرهیز مطلق از شیوۀ تحت‌اللفظی و به‌عاریت‌گرفتن تعابیر از متن انگلیسی، از دو روش «جایگزینی» (۶4 مورد) و «خلق» (36 مورد) برای ترجمۀ آنها استفاده کرده است. در «جایگزینی» مترجم برای تعبیرات شکسپیر معادل‌هایی از زبان و متون فارسی یافته و جایگزین کرده و در «خلق» مترجم دست به ابداع تعبیراتی جدید زده و بدین ترتیب نشان داده زبان فارسی بدون استفاده از تعبیرات عاریه‌ای از انگلیسی، از قابلیت کافی برای برگرداندن زبان شکسپیر برخوردار است؛ به‌طوری‌که، به‌صورتی فرضی، قادر بوده این امکان را برای شکسپیر فراهم کند این تراژدی را به زبان فارسی بنویسد. پس مترجم، برخلاف هم‌عصران خود، در دورۀ رونق ترجمه از زبان‌هاي اروپايي و زماني كه روشنفكران براي پركردن خلأ علمي و اطلاعاتي به دنبال ترجمۀ آثار غربي و مرعوب زبان و فرهنگ غربي بودند، با روش ترجمۀ خود توانمندي و قابليت زبان فارسي را در مواجهه با انگليسي نشان داد.

کلمات راهنما:

اتللو، ترجمه،‌ جایگزینی، خلق، زبان فارسی، شکسپیر، قراگوزلو

مراجع

اسلامی ندوشن، م. ع. (۱۳۶۳). آنتونیوس و کلئوپاترا (ترجمه)، مقدمه، صص. ۱–۳۸.

پرتوی، پ. (۱۳۹۹). شکسپیر در ایران. فصل‌نامه مترجم، ۳۰ (۷۱). صص. ۱۳۹–۱۴۵.

خزاعی‌فر، ع. (۱۴۰۰). تحلیلی بر سبک ترجمۀ فرنگیس نمازی (شادمان). فصل‌نامۀ مترجم ۳۱ (۷۳). صص. ۴۰–۵۴.

دل¬زنده¬روی، س. و خزائی فر، ع. (۱۴۰۱). به‌سوی مبنایی نظری برای انتخاب کتاب سال در حوزۀ ترجمۀ ادبی. فصلنامه مطالعات ترجمه ایران. 21(81). برگرفته از https://journal.translationstudies.ir/ts/article/view/1053

شفیعی کدکنی، م، (١٣٨١)، در ترجمه‌ناپذیری شعر، ایران¬شناسی، دورۀ جدید، سال ١۴، صص. ٧۴۳–۷۴۹.

قراگوزلو، ا. (۱۲۹۶). ترجمۀ داستان غم‌انگیز اتللوی مغربی از انگلیسی منظومة شاعر معروف ویلیم شاکسپیر. نسخۀ خطی.

قراگوزلو، ح. (۱۹۶۱). داستان غم‌انگیز اتلو مغربی در وندیک، ترجمۀ ابوالقاسم خان ناصرالملک. مقدمه، صص. ۹–۱۳. چاپ مطبعۀ ملی.

Dryden, J. (1992). Metaphrase, paraphrase and imitation. In R. Schulte and J. Biguenet (eds), Extracts of ‘Preface to Ovid’s epistles’. pp. 17–31.

Gould, R. (2018). Hard translation: Persian poetry and post-national literary form. Forum for Modern Language Studies, 54 (2), 191–206.

Jakobson, R. (1959). On linguistic aspects of translation. In Reuben A. Brower (ed.), On translation, 232–239. Harvard University Press.

Nida, Eugene. (1964). Toward a science of translating. E.J. Brill.

Polizzotti, M. (2018). Sympathy for the traitor: A translation manifesto. MIT Press.

Pym, A. (1992). Translation and text transfer. An essay on the principles of intercultural communication. Peter Lang.

Pym, A. (2013). Exploring translation theories. Routledge.

Rangarajan, P. (2014). Imperial Babel: Translation, exoticism, and the long nineteenth century. Fordham University Press.

Rundle, C. (2012). Translation as an approach to history. Translation Studies. 5(2), 232–240.

Rundle, Ch. (2018). Historiography. In Mona Baker and Gabriela Saldanha (Eds.) The Routledge encyclopedia of translation studies (3rd Edition). Routledge.

Sapiro, G. (2014). Inequalities and power relationships in the global translation market. Bibliodiversity Journal of Publishing in Globalization. 3–1. Available from: https://www.alliance-editeurs.org/IMG/pdf/bibliodiversity_3_intro_en-2.pdf

Schleiermacher, F. (1992). On the different methods of translating. In R. Schulte and J. Biguenet (eds), Extracts of ‘Preface to Ovid’s Epistles’. PP. 36–54.

Shakespear, W. (1883). Othello. E. K. Purnell (ed.). Rivingtons.

Tahir Gürçag˘lar, Ş. (2013). Translation history. In C. Millán & F. Bartrina (eds.), The Routledge handbook of translation studies (PP 131–144). Routledge.

Toury, G. (1995). Descriptive translation studies and beyond. John Benjamins.

Valdeón, R. A. (2014). Translation and the Spanish empire in the Americas. John Benjamins.

Venuti, L. (1995). The translator’s invisibility: A history of translation. Routledge.