جنسیت مترجم و انعکاس ویژگی های زبان زنانه در ترجمه های فارسی رمان «اللص و الکلاب»

ملیکا افروز; علی بشیری; زهره قرائی

نویسندگان

ملیکا افروز دانشجوی کارشناسی ارشد مترجمی زبان عربی، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و زبان های خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
علی بشیری ^📧 استادیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و زبان¬های خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
زهره قرائی استادیار، گروه انگلیسی، دانشکده ادبیات و زبان¬های خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

وجود زبان زنانه و ویژگیهای آن موضوعی است که در شاخه های مختلف علوم انسانی به آن توجه شده است. مطالعات ترجمه نیز از این امر مستثنی نیست. این مطالعۀ کیفی و توصیفی-تحلیلی با هدف بررسی جنسیت مترجم و نمود آن در ترجمۀ رمان «اللص و الکلاب» انجام شد. از منظر دسته بندی وون فلوتو، این پژوهش در دستۀ دوم، یعنی مطالعاتی که در سطح خرد به تحلیل نمونه های موردی متون ترجمه شده می پردازند، جای می گیرد. چارچوب نظری این پژوهش اساساً مبتنی بر الگوی لیکاف و ملهم از تقسیم بندی فتوحی است. برای انجام این پژوهش، ترجمه های این رمان از دو مترجم زن و مرد انتخاب شد و موارد موجود در ویژگیهای زبان زنانه لیکاف بررسی شدند تا رویکرد مترجم زن و مرد تعیین شود. سپس داده ها طبق دسته بندی فتوحی مبنی بر پنچ الگوی آوایی، واژگانی، دستوری، ارتباطی و بلاغی طبقه بندی شدند. نتایج نشان داد که، مطابق با الگوی لیکاف، کاربرد صفت، واژگان و اصطلاحات ویژۀ زنان، کاربرد رنگ، استفاده از تأکیدکننده های جمله، ریزبینی و نگارش جزئیات، رعایت ادب و صناعات بلاغی متفاوت در کلام مترجم زن بیش از مترجم مرد است. بااین حال، بسامد بالای ویژگیهای لایۀ آوایی و لحن روبه بالا، استفاده از صورتهای مبهم زبان، پرسشهای تأئیدخواهانه و گفتمان مشارکتی در ترجمۀ مترجم زن یافت نشد. همچنین، برخی ویژگیها برخلاف الگوی لیکاف بود. این ویژگیها شامل کاربرد بیشتر کلمات مصغر در نوشتار مترجم مرد و استفاده از عبارات عامیانه بود. در نهایت، باتوجه به موارد عدم تطابق با ویژگیهای لیکاف، یافته ها از منظر رویکرد جامعه شناختی و با درنظرگرفتن مفهوم نقشهای اجتماعی و تمرکز بر جنسیت به عنوان امری متأثر از مؤلفه های اجتماعی و فرهنگی بررسی شدند. به علاوه، یافته ها از منظر رویکرد ساختگرایی اجتماعی و مفهوم جنسیت به عنوان یک ساختۀ اجتماعی تبیین شدند.

کلمات راهنما:

الگوی لیکاف، جنسیت مترجم، رمان دزد و سگ¬ها، زبان زنانه، مؤلفه¬های اجتماعی

مراجع

آذرنوش، آذرتاش (1391). فرهنگ معاصر عربی-فارسی. نشر نی.

اعطارشرقی، نوید، و نوروزعلیائی، فائزه (1399). بررسی تطبیقی مطالعات سبک نوشتار زنانه و تأثیر جنسیت بر ترجمه و تألیف در ایران. جستارهای زبانی، 2، 185–230.

برهومه، عیسی (2002). اللغة والجنس. دارالشروق.

تقدمی¬نوغانی، زهرا، و عزتی، ابراهیم (۱۳۹۵). بررسی ویژگی‌های زبان زنانه در مقایسه با زبان مردانه در ترجمه رمان. مطالعات داستانی، 4(1)،۴۰–۲۵.

جان¬نژاد، محسن (1385). تفاوت¬های زبانی میان گویشوران مرد وزن ایرانی در برخی موقعیت¬های تعامل مکالمه¬ای بر پایه میزان کلام. پژوهش¬های زبان خارجی، 34، 31–45.

رضوانی، رضا، و احمدیانفر، محبوبه (1389). نقش تفاوت¬های جنسیتی در کیفیت ترجمه: بررسی سبک نگارش مترجمان زن و مرد. مطالعات زبان و ترجمه، 2، 133–153.

سرایلو، زینب (۱۳۹۶). بررسی تطبیقی سبک زنانه در آثار داستانی غادة السمان و زویا پیرزاد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه محقق اردبیلی.

شریفی¬فر، مسعود، و زند، فاطمه (1392). تأثیر زبان زنانه و نگرش¬های فرهنگی-جنسیتی بر ترجمه. مطالعات زبان و ترجمه، 3، 142–165.

عمر، احمدمختار (۱۹۹6). اللغة واختلاف الجنسین. عالم الكتب.

غذامی، عبدالله (1386). زن و زبان. ترجمة هدی عوده¬تبار. گام نو.

غلامی، حمیده، و بخشی‌زاده، معصومه (۱۳۹۲). شعر زنانه ایران و سبک گویش زنانه. سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، ۲۲، ۲۴۴–۲۲۵.

فتوحی، محمود (۱۳۹0). سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها. سخن.

محفوظ، نجیب (1961). اللص و الکلاب. دارالشروق.

محفوظ، نجیب (۱۳۸۰). دزد و سگ‌ها. ترجمه بهمن رازانی. ققنوس.

محفوظ، نجیب (١٣٩٨). دزد و سگ‌ها. ترجمه محبوبه بادرستانی. علم و دانش.

محمدی، اویس (1399). بررسی تغییر زبان زنانه در ترجمة شعرهای غادة السمان به فارسی. پژوهش¬های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، 23، 91–118.

هادی‌پور، هدی، و بهرامی¬نظرآبادی، نجمه (۱۳۹۶). زبان زنانه و ترجمه: مطالعة موردی کاغذ دیواری زرد. پژوهش‌های زبان‌شناختی در زبان‌های خارجی، ۲، ۶۰۲–۵۸۹.

Amanati, L. (2016). The translator’s gender and its impact on the translation accuracy of narrative style. The Social Sciences, 11(9), 2144–2150.

Coates, J. (2013). Women, men and language (3rd ed.). Routledge.

Coates, J. (2015). Language and gender: A reader (2nd ed). Wiley.

Culpeper, J. (2011). Impoliteness: Using language to cause offence. Cambridge University Press.

Holms, J. (2013). An introduction to sociolinguistics (4th ed.). Routledge.

Lakoff, R. (1975). Language and woman’s place. Language in Society, 1(2), 45–80.

Moghaddas, B. (2013). The effect of gender on translation accuracy of Iranian English translators. International Journal of Management and Humanity Sciences, 2(3), 227–236.

Shafiee-Sabet, S.G., & Rabeie, A. (2011). The effect of the translator's gender ideology on translating Emily Bronte's Wuthering Heights. Teaching English as a Second Language Quarterly, 3 (3), 143–158. 10.22099/jtls.2012.381

Tannen, D. (1994). You just don’t understand: Women and men in conversation. Ballantine Books.

von Flotow, L. (1997). Gender in translation. Routledge.

von Flotow, L. (2010). Gender in translation. In Y. Gambier, & Doorslaer, L.V. (Eds.), Handbook of Translation Studies (pp. 129–133). Benjamins.