زمینه‌های پویایی نهضت ترجمه در عصر سهل بن هارون
چکیده
فرهنگ و ادب عربی در طول سده‌های متمادی، به‌واسطه روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی با کشورهای متمدّن، به‌ویژه ایران، دگرگونی‌های چشمگیری را تجربه کرده است که با ظهور اسلام و آشنایی جهان عرب با علوم و معارف دیگر ملّت‌ها و نیز «جنبش ترجمه» در عصر عبّاسی، به بلندای شکوفایی رسید. سهل بن هارون، ادیب و مترجم شهیر ایرانی این عصر، در زمینه‌های مختلف به‌ویژه ادبیّات، در جامعه عرب نیکو درخشید؛ تا جایی‌که بزرگ ادیبانی همچون جاحظ و ابن ندیم او را «بزرگمهر اسلام» لقب دادند. سهل توانست با استفاده از آثار ادب پارسی و ترجمه کتاب‌های متعدّد، آثار ارزشمندی را به جامعه ایرانی و فرهنگی تازیان تقدیم نماید. این پژوهش کوشیده است با روش توصیفی-تحلیلی، زمینه‌های نهضت ترجمه و تأثیر ایرانیان را بر تعالی ادبیّات عربی، با تأکید بر تبیین نقش سهل بن هارون، مورد بررسی قرار دهد. تعامل فکری-فرهنگی اعراب و ایرانیان در سده‌های سوم و چهارم هجری، تا جایی اوج گرفت که دانشمندان عرب، آثارشان را با حکمت‌ها، ضرب‌المثل‌ها، داستان‌ها و تمثیلات اخلاقی و افکار ادیبان و حکیمان ایرانی، غنی می‌نمودند. ایرانیان با خامه توانا و زبان ظریف و سلیس خود، نظم و نثر عربی را در این عصر نماینده احساسات و افکارشان قرار دادند. نفوذ ایرانیان حامی علم به دربار مأمون، مصاحبت خلفا با آنان و دور ماندن اعراب از دستگاه خلافت، از جمله اسباب تأثیر فرهنگ ایران بر ادبیّات این عصر و نیز شکوفایی نهضت ترجمه است.
کلمات راهنما:
نهضت ترجمه، دوره عبّاسی، سهل بن هارون، ایران، تمدن عربی اسلامی.مراجع
ابن النديم، محمد بن اسحق. (1996م). الفهرست. شرح يوسف علي الطويل. بيروت: دار‌الكتب العلميّة. چ. 1.
ابن‌نباته المصری، جمال الدین. (1964م). سرح العیون فی شرح رساله ابن زیدون. تحقیق محمّد ابوالفضل ابراهیم. القاهرة: دار الفکر العربی.
الأطربجی، رمزیه محمّد. (1980م). بیت‌الحکمه البغدادی و أثره فی الحرکه العلمیّه. المورّخ العربی، العدد 14، صص 317–355..
امین، احمد. (2010م). ضُحَی الإسلام. بیروت: دارالکتب العلمیّه. چ. 3.
ایروانی‌زاده، عبدالغنی و شاملی، نصرالله.(1391ش). الأدب العربی و الایرانیون(من بدایه الفتح الإسلامی الی سقوط بغداد).تهران: سمت. چ. 6.
بدوی، عبدالرحمن. (1362ش). فن ترجمه و انتقال فلسفة یونانی به جهان اسلام. ترجمة اسماعیل سعادت. مجلة نشر دانش، سال 3، ش. 15، صص. 21–10.
ترابی، سیّد محمّد. (1382ش). نگاهی به تاریخ و ادبیّات ایران از روزگاران پیش از اسلام تا اوایل قرن هفتم. تهران: ققنوس.
الجاحظ، ابو عثمان عمرو بن بحر. (1947م). البیان و التبیین. القاهره: مطبعه الإستقامه.
دادفر، سجاد و بهرامی، روح‌الله. (1395ش). نقد و بررسی کتاب تاریخ ادبیّات عصر عبّاسی در پرتو فرهنگ و تمدّن ایرانیان باستان. کاوش‌نامة ادبیّات تطبیقی، سال6، ش. 21، بهار، صص. 15–32.
زیدان، جرجی. (1372ش). تاریخ تمدّن اسلام. ترجمه و نگارش علی جواهر کلام. تهران: امیر کبیر.
سبزیان‌پور، وحید و فروغی‌نیا، آزاده. (1396ش). سیر تحول حکمت‌های ایرانی در منابع عربی. کاوش‌نامة ادبیّات تطبیقی، سال 7، ش. 26، تابستان، صص 85–106.
ضیف، شوقی. (1946م). الفنّ و مذاهبه فی النثر العربی. القاهره: دارالمعارف.
ضیف، شوقی. (1966م). تاریخ الأدب العربی (العصر العبّاسی الأوّل). ج. 3. القاهرة: دار المعارف. چ. 8.
العاکوب، عیسی. (1374ش). تأثیر پند پارسی بر ادب عرب. ترجمة عبداله شریفی خجسته. تهران: علمی و فرهنگی.
عبود، عبده. (1999م). الأدب المقارن مشکلات وآفاق. دمشق: اتحاد الکتّاب العرب.
علي، محمد كرد. (1937م). أمراء البيان. ج. 1. القاهرة: مطبعة لجنة التأليف والترجمة والنّشر.
الفاخوری، حنّا. (1389ش). تاریخ الأدب العربی. ترجمة عبدالحمید آیتی. مشهد: توس. چ. 9.
فرّوخ، عمر.(1968م). تاریخ الأدب العربی. ج. 2. بیروت: دارالعلم للملایین. چ. 1.
الفلاح، قحطان صالح (2010م). المؤثّرات الفارسیّة فی الأدب العربی (سهل بن هارون نموذجا). مجلّة مجمع اللُّغة العربیّة بدمشق، ج. 1، العدد 85، صص 93–122.
مسعودی، علی بن حسین. (1985م). مروج الذّهب و معادن الجوهر. ج. 1. بیروت: دار الاندلس.
نصیرپور، منوچهر و امجدی قره کوشن، حمیده. (1388ش). بیت‌الحکمه و تأثیر آن بر غنابخشی فرهنگ و ادب عربی در عصر اول عبّاسی. انجمن ایرانی زبان وادبیّات عربی، ش. 12، پاییز، صص. 135–154..
النمله، علی بن ابراهیم. (1992م). مراکز الترجمه القدیمه عند المسلمین. الریاض: مکتبه الملک فهد الوطنیّه.
ولایتی، علی‌اکبر. (1384ش). فرهنگ و تمدّن اسلامی. قم: نشر معارف. چ. 4.
چاپ‌شده
ارجاع به مقاله
شماره
نوع مقاله
مجوز
Copyright Licensee: Iranian Journal of Translation Studies. This article is an open access article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution–NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0 license).
