بررسی معادل گزینی آیات متشابه ناظر به صفات سلبی خداوند در ترجمه‌های معاصر فارسی قرآن کریم

سیدمحمدرضا میرسید

نویسندگان

سیدمحمدرضا میرسید ^📧 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه دامغان، دامغان، ایران

چکیده

در میان چالشهایی که مترجمان قرآن با آن مواجه هستند، ترجمه آیات متشابه ناظر به صفات خداوند است که بعضا موهم جسمانیت و مکانمندی خداوند متعال می شود. از آنجا که خود قرآن، معصومان (ع) و به تبع آنها مفسران، برای فهم صحیح و دقیق این نوع آیات، اصل و روش «ارجاع متشابهات به محکمات» را مطرح نموده اند، بنابراین شایسته است ترجمه این نوع آیات براساس پژوهشهای روایی و تفسیری مورد بررسی قرار گیرد. بررسیها نشان می دهد که هرچند در خصوص توصیف، تبیین و چرایی آیات متشابه در قرآن آثار پرشماری نگاشته شده، لیکن دربارۀ سنجش ترجمه این آیات از این منظر، آثار مستقل قابل توجهی مشاهده نشده است. به همین خاطر در این پژوهش، آیات متشابه ناظر به صفات سلبی خداوند که ظاهر آن‌ها موهم جسمانیت است، انتخاب شده و با ملاک‌های تفسیری، روایی و فرهنگ‌های واژگانی قرآن تحلیل شده‌اند. علت انتخاب این آیات، اهمیت مفهومی آن‌ها و چالش‌های مترجمان در انتقال دقیق معانی آن‌ها بوده است. برای تحلیل، ده ترجمه معاصر فارسی قرآن که شیوه‌های متفاوتی از معادل‌گزینی را ارائه داده‌اند، انتخاب و بررسی شده‌اند. در این پژوهش، از چارچوب نظری یوجین نایدا استفاده شده است که دو نوع معادل‌گزینی صوری و پویا را ارائه می‌دهد. یافته‌ها نشان می‌دهد که برخی مترجمان معاصر با استفاده از معادل‌گزینی پویا و بهره‌گیری از اصول تفسیری، موفق شده‌اند ترجمه‌هایی هماهنگ با آیات محکم قرآن ارائه دهند، در حالی که برخی دیگر با تکیه بر معادل‌گزینی صوری، آیات را همچنان در حالت متشابه حفظ کرده‌اند.

کلمات راهنما:

آیات متشابه، آیات محکم، قرآن، معادل‌گزینی پویا، معادل گزینی صوری

مراجع

قرآن کریم.

ابن ‌بابویه، م. ب. ع. (1398). التوحید (حسینی، هاشم، مصحح). جامعه مدرسین.

ابن ‌بابویه، م. ب. ع. (1378). عیون اخبار الرضا (ع). نشر جهان.

ابن‌ شهرآشوب، م. ب. ع. (1410). متشابهات القرآن ومختلفه. انتشارات بیدار.

ابن ‌منظور، م. ب. م. (1414 ق). لسان العرب. دار صادر.

اقبال، ع.، و زرکار، ز. (1392). نقد ترجمه کنایه در ترجمه‌های فارسی قرآن. پژوهش دینی، 26، 1–23.

الهی ‌قمشه‌ای، م. (1380). ترجمه قرآن. انتشارات فاطمة الزهراء.

امانی، ر.، و شادمان، ی. (1391). چگونگی معادل‌یابی استعاره‌های قرآنی در فرآیند ترجمه. مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، 5(2)، 139–168.

امانی، ر. (1388). بررسی پاره‌ای از ساختارهای صرفی قرآن کریم و نقد ترجمه‌های مشهور معاصر. پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، 2، 89–102.

آیتی، ع. م. (1374). ترجمه قرآن. انتشارات سروش.

بحرانی، س. ه. (1416). البرهان فی تفسیر القرآن. بنیاد بعثت.

حداد عادل، غ. (1390). ترجمه قرآن. چاپخانه آستان قدس رضوی.

خرمشاهی، ب. (1376). قرآن کریم همراه با ترجمه (ویراستاران: م. انصاری، م. کریمی‌نیا). انتشارات نیلوفر.

تاج‌آبادی، ف. (1398). نقد ترجمه اسماء خداوند. مطالعات نقد ادبی، 14(49)، 55–69.

تاج‌آبادی، ف. (1398). واکاوی چالش‌های برابریابی اسماءالحسنی در ترجمه‌های فارسی قرآن کریم. مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، 6 (11)، 1–35.

سیوطی، ج. ا. (1384). الاتقان فی علوم القرآن (ترجمه: س. م. حائری قزوینی). انتشارات امیرکبیر.

شرکت‌مقدم، ص. (1395). بررسی تحلیلی ترجمه‌پذیری اسماء الهی در آیه بیست‌وسه سوره حشر با استناد به ترجمه آندره شورکی و کازیمیرسکی. سراج منیر، 7 (22)، 167–192.

صادقی‌ تهرانی، م. (1382). ترجمه قرآن. انتشارات کلیدر.

صفارزاده، ط. (1380). ترجمه قرآن. موسسه فرهنگی جهان رایانه کوثر.

طباطبایی، م. ح. (1374). المیزان فی تفسیر القرآن (ترجمه: س. م. موسوی همدانی). انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طبرسی، ف. ب. ح. (1360). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن (ترجمه: مترجمان). انتشارات فراهانی.

فراهیدی، خ. ب. ا. (1401). کتاب‌العین. انتشارات هجرت.

فولادوند، م. م. (1376). ترجمه قرآن. دارالقرآن‌الکریم.

فیض‌الاسلام، س. ع. ن. (1378). ترجمه و تفسیر قرآن عظیم. انتشارات فقیه.

فهیمی‌تبار، ح. (1384). نقد ترجمه‌های معروف قرآن به فارسی بر اساس بافت. پژوهش‌های قرآنی، 11(42–43) .160–181.

کلینی، م. ب. ی. (1407). الکافی. الکتب الإسلامیة.

معرفت، م. ه. (1386). علوم قرآنی. مؤسسه فرهنگی التمهید.

مکارم ‌شیرازی، ن. (1373). ترجمه قرآن کریم (مؤخره ترجمه). انتشارات دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.

موسوی‌ گرمارودی، س. ع. (1384). ترجمه قرآن. مؤسسه انتشاراتی قدیانی.

میرسید، س. م. ر.، و حاج‌اسماعیلی، م. ر. (1392). نقش روایات امامیه در معادل‌گزینی مفردات قرآنی و بازتاب آن در نقد ترجمه‌های معاصر قرآن کریم. پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، 2(2)، 93–118.

Nida, E. A. (2021). Toward a science of translating: with special reference to principles and procedures involved in Bible translating. Brill.