تاریخ ترجمۀ ادبیات ویران‌شهری از انگلیسی به فارسی بین سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۷ در ایران: مطالعۀ موردی رمان‌ها

مریم سادات خیام نکوئی; لیلا علی نوری

نویسندگان

مریم سادات خیام نکوئی دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه زبان‌های خارجی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
لیلا علی نوری ^📧 استادیار گروه زبان‌های خارجی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

چکیده

اگرچه مطالعات ترجمه و ادبیات فارسی همواره پیوندهای عمیقی داشته‌اند، پژوهش‌های اندکی به بررسی ترجمه‌های فارسی ادبیات ویران‌‌شهری پرداخته‌اند. مترجمان می‌توانند از ظرفیت استعاری ادبیات ویران‌شهری برای ابراز نقد سیاسی و مقاومت غیرمستقیم بهره ببرند. این پژوهش تاریخ ترجمۀ فارسی رمان‌های ویران‌‌‌شهری را در بستر سیاسی-ایدئولوژیک دهة ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۷ بررسی کرده است. دوره‌ای مهم در تاریخ سیاسی ایران که شامل انقلاب اسلامی و جنگ ایران و عراق است. داده‌های این پژوهش از طریق تحلیل محتوایی متون پیرامتنی، مانند نقد و چکیده‌ها، پیش‌گفتار و یادداشت‌های مترجمان از بین همۀ رمان‌های منتشرشده در بازة مورد مطالعه جمع‌آوری و استخراج شد. سپس با استفاده از مدل سه‌قسمتی تاریخ‌نگاری پیم (۲۰۱۴)، شامل فهرست‌نگاری، نقد تاریخی و تفسیر به بررسی فرآیندهای اجتماعی-سیاسی و انگیزه‌های ایدئولوژیک در انتخاب و ترجمة این آثار پرداخت. یافته‌ها نشان می‌دهد که ترجمة آثار شاخصی همچون «۱۹۸۴»، «مزرعه حیوانات» و «ظلمت در نیمروز» نهتنها تغییر زبانی بلکه کنش‌های هدفمند فرهنگی و سیاسی بوده است که نشان‌دهندة تعامل فعال مترجمان با شرایط تاریخی و ایدئولوژیک آن دوران است. این پژوهش از منظر تاریخ ترجمه نشان می‌دهد که ترجمۀ ادبی، به‌ویژه در بسترهای سرکوبگر یا دوران انتقالی، چگونه می‌تواند به عرصه‌ای برای چانه‌زنی ایدئولوژیک و کنش روشنفکرانه تبدیل ‌شود.

مراجع

Alinoori, L., & Farahzad, F. (2021). Persian translations of resistance literature during the Iran-Iraq war. Iranian Journal of Translation Studies, 18(72), 7–25.

Booker, M. K. (1995). African literature and the world system: Dystopian fiction, collective experience, and the postcolonial condition. Research in African Literatures, 26(4), 58–75.

Claeys, G. (2016). Dystopia: A natural history. Oxford University Press.

Farahzad, F. (2011). Translation during the Sacred Defense period. Language and Translation Studies. 1(44). 135–155.

Farahzad, F. (2017). Voice and visibility: Fanon in the Persian context, in K. Batchelor & S. Harding (Eds.). Translating Frantz Fanon across continents and languages (pp. 129–150). Routledge.

Ghazizadeh, A., & Mollanazar, H. (2022). Activist translation as a means to oppose imperialism in Iran: The case of translation of literary works from 1925 to 2021. Iranian Journal of Translation Studies, 20(79), 72–88.

Haddadian-Moghaddam, E. (2014). Literary translation in modern Iran: A sociological study. John Benjamins.

Katouzian, H. (2011). The revolution for law: A chronographic analysis of the constitutional revolution of Iran. Middle Eastern, 757–777.

Koestler, A. (2019). Darkness at noon (P. Boehm, Trans.). Scribner. (Original work published 1940)

Levin, I. (2023). This perfect day. Corsair.

London, J. (2006). The iron heel. Penguin Classics.

Maddahi, M., & Mollanazar, H. (2021). Popular science books as a site of translational activism: Stephen Hawking’s “A brief history of time: From the Big Bang to black holes” as a case in point. Iranian Journal of Translation Studies, 19(73), 51–64.

Monsefi, R., Yalsharzeh, R., Salmanpour, A. (2021). Western literature in Iran: Iranian literary publishers’ criteria for choosing Western literary works to be translated in Iran. Iranian Journal of Translation Studies, 18(71), 52–70.

Moylan, T. (2018). Scraps of the untainted sky: Science fiction, utopia, dystopia. Routledge.

Orwell, G. (2021). Nineteen eighty-four. Penguin Books.

Orwell, G. (2021). Animal farm. Penguin Books.

Parham, F., & Rassouli, P. (2025). A historiographical analysis of translation histories in Iran: The case of Iranian scholarly journal articles. New Voices in Translation Studies, 30(1), 72–103.

Pym, A. (2014). Method in translation history. Routledge.

Sypnowich, C. (2018). Lessons from dystopia: Critique, hope and political education. Journal of Philosophy of Education, 52(4), 660–676.