بررسی تطبیقی ترجمۀ انگلیسی قرآن کریم به‌‌قلم محمدعلی و شاکر: سرقت ادبی یا بازنویسی؟

چکیده

مقالۀ حاضر به بررسی تطبیقی ترجمۀ انگلیسی قرآن توسط محمدعلی (1917) و شاکر (1980) اختصاص دارد. شاکر بازرگانی پاکستانی و محمدعلی از علمای فرقه قادیانیه بود. دلیل اصلی انجام مطالعه حاضر بر مبنای این دو اثر، شباهت‌‌های غیر قابل اغماض آن دو است. پرسش کلیدی مطروحه این است که آیا میزان شباهت دو اثر در حدّی است که با توجه به تاریخ انتشار آنها، بتوان ترجمه محمدعلی را اثر اصلی و ترجمه شاکر را نسخه بازنویسی شده معرفی کرد یا خیر. مسئله دیگر یافتن درصد تشابه دو اثر بوده است. از آنجا که بیشترین احتمال تفاوت میان دو اثر در گزینش معادل برای واژگان و تعبیرات فرهنگی، به ویژه مذهبی، بوده است، نگارندگان در گام نخست به استخراج اصطلاحات مذکور مبادرت ورزیده و معادل برگزیده توسط هر مترجم را مشخص نمودند. در گام بعد، با توجه به دسته‌‌بندی اصطلاحات خاص، درصد تشابه معادلات برگزیده در هر گروه تعیین شد. در نهایت مشخص گردید که اثر شاکر در بیش از هشتاد درصد موارد با ترجمه محمدعلی یکسان است. این تشابه یا یکسانی، را حتی می‌‌توان در سطوح آیات و گاهی در کل یک سوره متوجه شد. نتیجه آنکه مجاز نیستیم شاکر را مترجمی مستقل بدانیم، و از سوی دیگر، نباید او را به سرقت ادبی نیز متهم کنیم؛ بلکه وی را باید ویراستار ترجمه قرآن محمدعلی معرفی کرد و در پژوهش‌‌های علمی هرگز از ذکر این امر غافل نشد، هرچند بررسی مقالات طی دهه‌‌های اخیر حاکی از آن است که از این امر تا حد زیادی غفلت شده است.