نقش ترجمه در راهیابی تئاتر به صحنۀ نمایش ایران و شکل‌گیری ژانر نمایشنامۀ معاصر فارسی
چکیده
شکل‌گیری ژانر نمایشنامۀ معاصر فارسی بدون پیش‌زمینۀ تاریخی نبوده است. ذهن ایرانی، هم با سبک گفت‌وگوهای نمایشی آشنا بود و هم با نمایش، که بخش جدایی‌ناپذیر تئاتر است. از میان نمایش‌های ایرانی، تعزیه توانست از مسیر آیینی خود فاصله بگیرد. این نمایش، در گذر زمان متحول شد و از شکل ابتدایی خود، یعنی مراسم سوگواری، به آراستگی یک نمایش ملی رسید و رفته‌رفته، بر جنبه‌های تئاترگونۀ آن افزوده شد؛ بااینکه در دورۀ قاجار زمینۀ تبدیل تعزیه به تئاتری ملی فراهم شده بود، این نمایش به این جایگاه ارتقا نیافت. انقلاب مشروطه و بروز تحولات اجتماعی و سیاسی، منجر به شکل‌گیری نظمی نو در جامعۀ ایرانی شد. در سایۀ بازآرایی نظام چندگانۀ اجتماعی و فرهنگی ایران، مدل نوپای ادبیات نمایشی ایرانی (تعزیه) حمایت اقشار اثرگذار جامعه را از دست داد، به حاشیه رانده شد و به جای آن، مدل ادبیات نمایشی غربی (تئاتر) مورد پذیرش جامعه قرار گرفت. در این فرایند، ترجمه نقشی محوری ایفا کرد. در این مقاله در صدد هستیم در چارچوب نظریۀ نظام چندگانه، به نقش و جایگاه ترجمه در فرایند شکل‌گیری ژانر نمایشنامۀ معاصر فارسی بپردازیم. بدین منظور، ضمن بررسی پیش‌زمینۀ آشنایی ایرانیان با گفت‌وگوهای نمایشی و هنر نمایش و تکامل آنها در راستای شکل‌گیری ادبیات نمایشی، به افراد، متون، رویدادها و رویکردهای اثرگذاری می‌پردازیم که در مقاطع تاریخی، سِیر شکل‌گیری ژانر نمایشنامۀ معاصر فارسی را رقم زدند.
کلمات راهنما:
ترجمۀ نمایشنامه, نمایشنامه‌نویسی, تعزیه, تئاتر, نظریه نظام چندگانهمراجع
آژند، یعقوب. (1395). نمایش در دوره قاجار. تهران: مولی.
بزرگمهر، شیرین. (1394). تأثیر ترجمه‌ی متون نمایشی بر تئاتر ایران. تهران: افراز.
بیضائی، بهرام. (1385). نمایش در ایران. چاپ پنجم، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
پالامبو، گیزپه (1392). اصطلاحات کلیدی در مطالعات ترجمه. ترجمه: فرزانه فرح‌زاد و عبدالله کریم‌زاده،چاپ دوم، تهران: قطره.
پورحسن، نیایش. (1397). جریان طلیعۀ نمایشنامه‌نویسی در ایران: از آغاز تا پایان سلطنت محمدعلی‌شاه قاجار. ج.1الف، تهران: کتاب کوله‌پشتی.
پورحسن، نیایش. (1397). جریان طلیعۀ تئاتر در ایران و سرگذشت تماشاخانۀ دارالفنون: نخستین تماشاخانۀ ایرانیان به روش فرنگستان. ج.1ب، تهران: کتاب کوله‌پشتی.
پورحسن، نیایش. (1397). نهضت آشنایی ایرانیان با تئاتر و ادبیات نمایشی عثمانی در عصر قاجار: از آغاز تا پایان عصر قاجار. ج.2، تهران: کتاب کوله‌پشتی.
تبریزی، میرزاآقا. (1354). پنج نمایشنامه. بکوشش ح. صدیق. تهران: کتابخانه طهوری.
راهگانی، روح‌انگیز. (1387). تاریخ نمایش، تئاتر و اسطوره در عهد باستان. تهران: قطره.
صادقی، الهام. (1393). نقش ترجمه در رستاخیز ادبی و شکل‌گیری ادبیات معاصر فارسی. مطالعات ترجمه، س. 12، ش.47، صص 20-7 .
مصطفوی، خشایار. (1391). زایش درام ایرانی: گفتمان روشنفکری در عصر قاجار و رویکرد میرزا آقا تبریزی در تلفیق نمایش ایرانی و تئاتر غربی. تهران: افراز.
ملکپور، جمشید. (1385). ادبیات نمایشی در ایران:نخستین کوششها تا دوره قاجار. ج.1، چاپ دوم، تهران: توس.
ـــــــــــــــــ . (1385). ادبیات نمایشی در ایران: دوران انقلاب مشروطه. ج.2، چاپ دوم، تهران: توس.
ـــــــــــــــــ . (1386) ادبیات نمایشی در ایران:ملیگرایی در نمایش (دوران حکومت رضا شاه پهلوی).ج.3، تهران: توس.
یارشاطر، احسان. (1389). «تعزیه و آیینهای سوگواری در ایران قبل از اسلام» در چلکووسکی، پیتر.جی. تعزیه: آیین و نمایش در ایران، ترجمه: داود حاتمی، صص. 127-118، چاپ دوم، تهران: سمت.
Even-Zohar, I. (1990a). Polysystem Theory. Poestics Today, 11(1), 27-9.
Even-Zohar, I. (1990b). The Position of Translated Literature within the Literary Polysystem. Poestics Today, 11(1), 45-51.
Faridi, M. (2011). A Critical Study of the Potentials of Polysystem Theory as a Comparative Research Methodology in the Literary Scene of Iran: the Case of the System of Persian Prose Fiction. Unpublished M.A. tehsis, Ferdowsi University, Iran.
Kharmandar, M.A. (2014). Exploring Archaism in Translation Theory and Modern Persian Poetics: Towards a Persian Translation Paradaigm. Translation Studies, 12 (46), 40-54.
Mollanazar, H. & Shabani Rad, F. (2018). The Genesis of Drama Translation Field in Iran: A Sociocultural Approach. Translation Studies, 15 (60), 79-94.
Moradiani, N. (2010). Features of Short Story in Translated and Non-translated Literature: A Polysystemic Perspective. Unpublished M.A. tehsis, Allameh Tabataba’i University, Iran.
Munday, J. (2016). Introducing Translation Studies: Theories and Applications. London & New York: Routledge.
Shuttleworth, M. (2001). Polysystem theory. In M, Baker (Ed.), Routledge Encyclopedia of Translation Studies (176-79). London & New York: Routledge.
چاپ‌شده
ارجاع به مقاله
شماره
نوع مقاله
مجوز
Copyright Licensee: Iranian Journal of Translation Studies. This article is an open access article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution–NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0 license).
