نقش روشنفکر-مترجمان در دریافت فلسفه اگزیستانسیالیسم سارتری در ایران قبل از انقلاب 1357

مرضیه ملک‌شاهی; علی خزاعی فرید

نویسندگان

مرضیه ملک‌شاهی ^📧 دانشگاه دامغان
علی خزاعی فرید دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

اگزیستانسیالیسم سارتر از گفتمانهای مهمی است که چندین دهه بر ذهن و زبان قشر وسیعی از روشنفکران و نویسندگان ایرانی حاکم بودهاست. اگزیستانسیالیسم سارتر که خود گفتمانی پویا، پیچیده و گاهی پرتناقض بود، در ایران پیش از انقلاب در دست روشنفکران ایرانی و در بافتهای مختلف سیاسی و اجتماعی به خدمت اهداف گوناگون و گاه متناقضی درآمد. بررسی اسناد و بافت تاریخی مورد نظر حاکی از این است که از همان آغاز معرفی سارتر در ایران، چهره چندگانۀ وی طیفهای مختلفی از روشنفکران، نویسندگان و مترجمان را با اهداف مختلف به خود جلب کرد. در این دوره، مترجمان آثار سارتر عمدتاً روشنفکران و نویسندگان حرفهای بودند که فعالانه به ترجمه آثار سارتر و آثاری درباره اگزیستانسیالیسم پرداختند تا ایدئولوژی سیاسی حاکم را تأئید یا رد کنند. از میان مترجمان آثار سارتر دو مترجم، صادق هدایت و مصطفی رحیمی، به ترتیب نقشی مؤثر در دریافت گفتمان اگزیستانسیالیستی به‌عنوان یک فلسفۀ پوچگرا در دهۀ 1320 و به‌عنوان یک ایدئولوژی سیاسی در دهۀ 1340 ایفا کردند. هدف پژوهش حاضر این است تا با مطالعۀ پروندۀ حرفهای این دو مترجم، الگوی ترجمه‌ها، پیرامتن‌های ترجمه‌ها و سایر اسناد مرتبط به تبیین نقش این دو مترجم در دریافت اگزیستانسیالیسم در ایران پیش از انقلاب، به‌ویژه در دو دهۀ 1320 و 1340، بپردازد.

کلمات راهنما:

اگزیستانسیالیسم سارتری, روشنفکر-مترجمان, صادق هدایت, مصطفی رحیمی

بیوگرافی نویسندگان

مرضیه ملک‌شاهی، دانشگاه دامغان

استادیار، گروه زبان انگلیسی، دانشكده علوم انسانی، دانشگاه دامغان، دامغان، ايران؛

علی خزاعی فرید، دانشگاه فردوسی مشهد

دانشیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران؛

مراجع

آذرنگ، ع. (1381). پایانی که می‌توانست جز این باشد. بخارا، شماره 24، 306- 314.

امن¬خانی، ع. (1392). اگزیستانسیالیسم و ادبیات معاصر ایران. تهران: نشر علمی.

بروجردی، م. (1387). روشنفکران ایرانی و غرب: سرگذشت نافرجام بومی¬گرایی (ج. شیرازی، مترجم). تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.

راسخی¬لنگرودی، ا. (1397). سارتر در ایران: بررسی نقش تأثیرگذار ژان پل سارتر در اندیشه روشنفکران ایران و شکل¬گیری کافه¬های روشنفکری در دهه¬های چهل و پنجاه. تهران: اختران.

رحیمی، م. (1347 الف). نیاز زمان و شعر امروز. کتاب زمان، شماره 2، 28- 36.

رحیمی، م. (1347 ب). از تئاتر ملتزم تا تئاتر پوچی. کتاب زمان، شماره 1، 38-44.

رحیمی، م. (1347 ج). ترجمه قسمتی از مقاله «ارفه سیاه». کتاب زمان، شماره 2، 4-10.

رحیمی، م. (1347 د). ادبیات و دنیای گرسنه. کتاب زمان، شماره 2، 37-49.

رحیمی، م. (1361). سخنی از مترجم [مقدمه مترجم]. در ژ.پ. سارتر، اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر (صص. 6-12). تهران: مروارید.

طبری، ا. (1326). درباره انتقاد و ماهیت هنر و زیبایی هنری. در نخستین کنگره نویسندگان ایران (صص. 233-262). تهران: بی.نا.

طبری، ا. (1327). انقلاب و انحطاط هنری. نامه مردم، (10) 5. 1-10.

قائمیان، حسن (1336). بن¬بست و گریز. در یادبودنامه صادق هدایت (صص. 27-29). تهران: بی.نا.

کاتوزیان، ه (1372). صادق هدایت: از افسانه تا واقعیت. (ف، مهاجر.، مترجم). تهران: طرح نو.

مقدمه [ناشر] (1379). مجموعه نوشته¬های پراکنده صادق هدایت. تهران: ثالث.

نجفی، ا. (1345). وظیفه ادبیات. انتقاد کتاب، (9) 3، 3-7.

نجفی، ا. (1390). مصاحبه با ابوالحسن نجفی: ترجمه. در ا. طبیب زاده، جشن نامه ابوالحسن نجفی (صص.63 -107). تهران: نیلوفر.

Malekshahi, M., & Khazaee Farid, A. (2019). Discourse against discourse: The early reception of Sartrean Existentialism in Iran. inTRAlinea, 21. http://www.intralinea.org/archive/article/2409

Susam-Sarajeva, Ş. (2006). Theories on the move: Translation's role in the travels of literary theories. Amsterdam: Rodopi.