مقاومت ترجمانی و نهضت مشروطه: مطالعۀ موردی «رسالۀ یک کلمه» و جمعیت‌های روایی مشروطه‌طلب
چکیده
رابطۀ بین ترجمه و ساختار قدرت به انحاء گوناگون نمود می‌یابد. برخی مترجمان تابع هنجارهای تعیین‌شده از جانب نهادهای قدرت بوده و ترجمه‌هایی هنجارمند عرضه می‌کنند، درحالی‌که، برخی دیگر مقاومت در برابر هنجارهای حاکم را برمی‌گزینند و با ارائه ترجمه‌هایی مقاومتی گاهی به تحولات سیاسی‌اجتماعی دامن می‌زنند. بر اساس دیدگاه بیکر (در تیموژکو، 2010) نسبت به رابطۀ بین جمعیت‌های روایی و ترجمه‌های مقاومتی یا عمل‌گرا، پژوهش حاضر قصد دارد تا رسالۀ یک کلمه را به عنوان ترجمه‌ای مقاومتی در عصر ناصری بررسی‌کند. در این راستا، استراتژی‌های مقاومتی مترجم یعنی میرزا یوسف خان مستشارالدوله بررسی‌شده و ارتباط بین این ترجمه و جمعیت‌های روایی مانند فراموشخانه و جامع آدمیت تحلیل می‌شود. از مطالعۀ رسالۀ یک کلمه به عنوان داده‌های متنی این پژوهش، چنین برمی‌آید که مستشارالدوله در جایگاه مترجمی دگراندیش از استراتژی‌هایی مانند حذف، اضافه و دستکاری متن اصلی برای سازگارکردن آن با شریعت اسلامی استفاده کرده و توانسته کلان‌روایت‌های جایگزینی مانند آزادی و قانون را به این جمعیت‌ها معرفی‌کند. این اقتباس از اعلامیۀ حقوق بشر فرانسه به عنوان نمونه‌ای از ترجمه‌های مقاومتی در برابر اختناق عصر ناصری قدعلم کرده و ضدگفتمان‌‌هایی معرفی کرده که راه را برای اعلام مشروطیت در عصر مظفرالدین شاه هموار کرده، اگرچه سرنوشتی تلخ برای مترجم خود رقم زده است.
کلمات راهنما:
مقاومت, رسالۀ یک کلمه, عصر ناصری, مشروطه, فراموشخانه, جامع آدمیتمراجع
Alvarez. R. & Vidal, C. (1996).Translation, Power, Subversion. Clevedon: MULTILINGUAL MATTERS LTD.
Baker, M. (2010). Translation and Activism: Emerging Patterns of Narrative Communities. In Maria Tymoczko. Translation, Resistance. Activism. (pp. 23–41). University of Massachusetts Press.
Bolouri, M. & Mirkiaee, M. (2019) The Effects of the Court’s Patronage on the Selection of Books for Translation in the State Translation Bureau. Translation Studies Quarterly, 17(65), 7–20.
Buzelin, H. (2010). Agents of Translation. In Yves Gambier & Luc Van Doorslaer. (Eds.). Handbook of Translation studies. Pp. 3–8. John Benjamins.
Farahzad, F., & Adili, S. (2019). Translation, Modernization and Enlightenment: The Qajar Translation Movement. Translation Studies Quarterly, 17(66), 8–23.
Fisher, W. (1984). Narration as a Human Communication Paradigm: The Case of Public Moral Agreement. Communication Monographs. 51(1), 2 2.
Mollanazar, H., & Ghaderi, R. (2018). Resistance in Translations Published as White-Cover Books. Translation Studies Quarterly, 16(62), 41–62.
Saldanha, S. O’Brien, G. (2013). Research Methodologies in Translation Studies. New York: St. Jerome.
Somers, M. R., & Gloria D. Gibson. (1994). “Reclaiming the Epistemological ‘Other’: Narrative and the Social Constitution of Identity,” in Craig Calhoun (ed.), Social Theory and the Politics of Identity. Pp. 37– 99. Oxford: Blackwell.
Tymoczko, M. & Gentzler, E. (2002). Translation and Power. Amherst: University of Massachusetts Press.
Tymoczko, M. (2010). Translation, Resistance, Activism. Amherst: University of Massachusetts Press.
آجودانی، م. (1382). مشروطۀ ایرانی. تهران: اختران.
آدمیت، ف. (1340). فکر آزادی و مقدمۀ نهضت مشروطیت. تهران: انتشارات سخن.
آذرنگ، ع. (1394). تاریخ ترجمه در ایران: از دوران باستان تا پایان عصر قاجار. تهران: ققنوس.
آریان‌پور، ی. (1372). از صبا تا نیما (تاریخ صد و پنجاه ساله ادبیات فارسی: بازگشت-بیداری). تهران: زوار.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1345). روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه. به کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
اعتمادالسلطنه، م. (1367). تاریخ منتظم ناصری. تهران: دنیای کتاب.
حسنی، ع. و پاشازاده، غ. (1388). رویکرد مستشارالدوله به نظام مشروطۀ غرب. تاریخ ایران. (5)62. 48 –71.
دل‌زنده‌روی، س. (1398).سیاست و عاملیت ترجمه: موردپژوهی دو نهاد دولتی و خصوصی ترجمه در عصر قاجار. (پایان‌نامۀ دکتری چاپ‌نشده): دانشگاه فردوسی مشهد.
رائین. ا. (1353). میرزا ملکم خان. تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی علی شاه.
رفعتی‌پناه، م. و سلیمانی، ک. (1395). بازخوانی مفهوم آزادی در مطبوعات مشروطه (1324–1328). مطالعات تاریخ فرهنگی. 8 (30). 97–126.
کرمانی، ن. (1376). تاریخ بیداری ایرانیان. به اهتمام سعیدی سیرجانی. تهران: پیکان.
قرگزلو، ن. (1386). اصلاحات و تجدد در عصر قاجار. سانتاکاترینا: تیپوتیل.
محیط طباطبایی. م. (1327). مجموعه آثار میرزا ملکم خان. تهران: انتشارات علمی.
مؤمنی، ب. (1352). ادبیات مشروطه: یک کلمه. تهران: گلشائی.
هدایتی، ع. (1381). یوسف خان مستشارالدوله و رسالۀ یک کلمه. بهار. (2). 39–40.
Downloads
چاپ‌شده
ارجاع به مقاله
شماره
نوع مقاله
DOR
مجوز
Copyright Licensee: Iranian Journal of Translation Studies. This article is an open access article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution–NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0 license).
