نهضت ترجمه در عصر پیشامشروطه و شکل‌گیری گفتمان‌های نسل اول روشنفکران ایرانی

سمیه عدیلی

نویسندگان

سمیه عدیلی ^📧 استادیار گروه مترجمی زبان انگلیسی، دانشکده علوم انسانی، مؤسسه آموزش عالی ارشاد دماوند، تهران، ایران؛

چکیده

این مقاله نهضت ترجمه در عصر پیشامشروطه و نقش آن در شکل‌گیری اولین نسل روشنفکران ایرانی را در دورۀ قاجار بررسی می‌کند. دورۀ مورد بررسی این پژوهش از آغاز نهضت ترجمه، حدوداً از 1807م./ 1185ه.ش در دورۀ سلطنت فتحعلی شاه، تا پیروزی انقلاب مشروطه در 1906م./1285ه.ش، در دورۀ سلطنت مظفرالدین‌شاه است. پژوهش حاضر به روش کتابخانه‌ای و با استفاده از منابع دست دوم و تحلیل محتوایی آن‌ها انجام شده است. نتایج نشان می‌دهد که نهضت ترجمه در عصر پیشامشروطه یکی از عوامل مهم معرفی افکار مترقی غربی به ایرانیان بود. بدین ترتیب، در نتیجۀ‌ این آشنایی، اولین نسل روشنفکران ایرانی با عنوان منورالفکر ظهور پیدا کردند و گفتمان‌های فکری مختلفی را پدید آوردند که عبارتند از گفتمان‌ روشنفکران (رادیکال‌های سکولار، اصلاح‌گران پروتستانتیسم، مصلحت‌جویانِ واقع‌گرا) و گفتمان‌ علمای شیعه (مشروطه‌خواه و مشروعه‌خواه) که در هر دو از مفاهیم و آرای مدرن استفاده می‌شد. علاوه‌براین، تبیین ویژگی‌های اندیشه‌گانی هریک از این گفتمان‌ها در پژوهش حاضر نشان داد که این گفتمان‌ها باوجوداینکه از لحاظ برخی جهت‌گیری‌ها از اساس بسیار متفاوت بودند، در موازات یکدیگر قرار داشتند و موجب افزایش آگاهی مردم و برانگیختن آنان در مبارزه با استبداد شدند که در نهایت به پیروزی انقلاب مشروطه ایران ختم شد.

مراجع

آبادیان، حسین (1380). تمدن غرب و گفتمان‌های روشنفکری عصر مشروطه. فصلنامه مطالعات ملی. 2(7)، صص. 219–246.

آذرنگ، عبدالحسین (1394). تاریخ ترجمه در ایران. از دوران باستان تا پایان عصر قاجار. ققنوس.

آقاحسینی، علیرضا و مهدی‌پور، آسیه (1392). شالوده‌شکنی گفتمان موج اول روشنفکری در ایران:میرزا ملکم‌خان، آخوندزاده و میرزاآقاخان ‌کرمانی. فصلنامه علمی دانش سیاسی. 9(2)، صص. 45–58.

جمالزاده، ناصر (1377).تنوع گفتمانی علمای شیعه در عصر مشروطیت.دین و ارتباطات. شماره 6 و 7، صص. 45–78.

خستو، رحیم. (1386). نسل اول روشنفکران ایرانی و مدرنیته سیاسی. فصلنامه تخصصی علوم سیاسی. 4(6)، صص. 67–102.

خلخالی، سیدمحی‌الدین و پوزش، محمد (1395). بررسی جریان‌های فکری عصر مشروطه. تاریخنامه خوارزمی. 1(13)، صص. 92–117.

زیباکلام، صادق (1394). سنت و مدرنیته. ریشه‌یابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی سیاسی در ایران عصر قاجار. روزنه.

ذاکرحسین، عبدالکریم (1375). مطبوعات سیاسی ایران در عصر مشروطیت. انتشارات دانشگاه تهران.

سردارنیا، خلیل‌الله (1389). نسبت هویت و مدرنیته در اندیشه سیاسی-اجتماعی طالبوف تبریزی. فصلنامه سیاست. 40(3)، صص. 171–187.

شاه‌علی، احمدرضا (1391). جریان‌های روشنفکری در عصر مشروطه: چالش‌ها و فرصت‌ها. نشریه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام. 2(1)، صص. 87–120.

قاسمی پویا، اقبال (1377). مدارس جدید در دوره قاجاریه: بانیان و پیشروان. مرکز نشر دانشگاهی.

قدرتی، مریم و هاشمی، محمدرضا (1402). واکاوی ترجمان مدرنیته در آثار میرزا فتحعلی ‌آخوندزاده. پژوهش‌های ادبی و فلسفی. 1(1)، صص. 195–210.

کهن، گوئل (1360). تاریخ سانسور در مطبوعات ایران جلد یک. آگاه.

علم، محمدرضا و غلامی‌زرنه، احمد (1394). صنعت چاپ و سهم آن در توسعۀ علمی فرهنگی و فکری ایران عهد قاجاری. فصلنامه تاریخ پژوهی. شماره‌ 63، صص. 203–220.

عیسی‌نژاد. سیدمحمد (1386). جریان‌های فکری در نهضت مشروطیت و تداوم آنها در تاریخ معاصر. ارائه شده در جریانهای فکري مشروطیت: مجموعه سخنرانیها، مقالات و ضمایم. مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سیاسی. صص. 350–377.

مریجی، شمس‌الله (1386). بازشناسی جریان‌های روشنفکری در ایران. علوم سیاسی. 10(32)، صص. 45–70.

Abrahamian, E. (1979). The causes of the Constitutional Revolution in Iran. International Journal of Middle Eastern Studies. 10 (3), pp. 381–414.

Abrahamian, E. (1982). Iran between two revolutions. Princeton University Press.

Bashiriyeh, H. (2011). The state and revolution in Iran: 1962–1982. Routledge.

Brown, E.G. (1914). The press and poetry of modern Persia: Partly based on the manuscript work of Mirxa Muhammad Ali Khan Tarbiyat of Tabriz. Cambridge University Press.

Farahzad, F. & Adili, S. (2019). Translation, modernization and enlightenment: The Qajar translation movement. Translation Studies. 17(66), pp. 8–23.

Fard Saidi, M. (1947). The early phases of political modernization in Iran: 1870–1925. [Unpublished doctoral dissertation]. The University of Pennsylvania.

Haddadian Moghaddam, E. (2014). Literary translation in modern Iran. A sociological Study. John Benjamin.

Haeri, A. (1977). Shi’ism and constitutionalism in Iran: A study of the role played by the Persian residents of Iraq in Iranian politic. Brill Academic Publishers.

Rokni, M. (1987). The project of modernity in Iran, 1850 to 1900: A reinterpretation. [Unpublished doctoral dissertation]. The American University.

Tabari, A. (1993). The role of the clergy in modern Iranian politics. In N. R. Keddie, (Ed.), Religion and politics in Iran: Shi’ism from quietism to revolution (pp. 47–72). Yale University Press.

Tavakoli Targhi, M. (1988). The formation of two revolutionary discourse in modern Iran: The Constitutional Revolution of 1905-1906 and the Islamic Revolution of 1978–1974. [Unpublished doctoral dissertation]. The University of Chicago.

Yadegari, M. (1979). The role of the Iranian emigrant press in the development of Iranian journalism. [Unpublished doctoral dissertation]. New York University.