عناصر شرق‌شناسی به مثابه مدل اجتماعی-تاریخی ترجمه ادبی: به دنبال سعدی در برگردان‌های اروپایی

چکیده

طی پنج قرن اخیر، دنیای غرب پیشرفت‌های موازی و در عین حال مرتبطی را شاهد بوده است که منجر به عدم تقارنی بنیادین در تاریخ جهان شده است. ایدئولوژی استعماری، به همراه مبانی (شبه) علمیِ انسان‌شناختی و قوم‌نگارانه، به ایجاد علومی همچون شرق‌شناسی انجامیده است که به طور مثبت یا منفی دنیای شرق را در پارادایمی اروپامحور «بازنمایی» یا «ترجمه» می‌کند. هدف از پژوهش حاضر طرح مدل اجتماعی-تاریخی کل‌گرا و علت-معلولی برای ترجمه ادبی بر اساس عناصر شرق‌شناسی است. ابتدا، مبنای نظری این مطالعه بررسی می‌شود و سپس نمونه‌ای واقعی و مختصر از تاریخ ادبیات (یعنی برگردان‌های اروپائیان از آثار سعدی) ارائه می‌شود. به دنبال مقایسه دقیق ملاحظات نظری و نمونه واقعی، چهار عنصر استخراج شد: کارگزاران نخبه، ترجمه قاره‌ای، برتری صنعتی/علمی شرق‌شناسان، فرهیختگی ادبی فرهنگ‌های شرق. این مطالعه یافته‌های مفهومی و پیشنهاداتی را ارائه می‌دهد که دستاوردهایی برای فلسفه تاریخ و ترجمه، غرب‌شناسی انتقادی، ادبیات تطبیقی، و پارادایم ایرانی ترجمه به همراه خواهد داشت.