راهبردهای ترجمۀ دوازده دسته از اصطلاحات قرآنی

چکیده

دشواری ترجمه اصطلاحات قرآنی به سبب لایه‌های مختلف معنایی و بار معنایی خاص اصطلاحات مذکور در زبان مبدأ است. مقاله حاضر با تمرکز بر راهکارهای ترجمه، اهداف زیر را دنبال می‌کند: تعیین و دسته‌بندی اصطلاحات قرآنی؛ مشخص نمودن راهبردهای استفاده شده از سوی مترجمان با کمک مدل اردودری و ملانظر (2016) بر اساس مدل اگزیلا (1996)؛ تعیین بسامد هر راهکار و ارتباط کارآمدی راهکار با تواتر آن. هرچند بسامد مقوله‌ای کمی و کارآمدی مقوله‌ای کیفی است و ظاهراً این دو را نمی‌توان با هم مرتبط دانست، ولی با نگاهی موشکافانه، ارتباط آن دو نیز به‌راحتی قابل تشخیص است زیرا، طبق فرضیه‌ تحقیق، وقتی مترجمی راهکاری را کارآمدتر (یا غیرکارآمد) بداند، به احتمال قوی، عامداً بسامد استفاده از آن را نیز افزایش (یا کاهش) می‌دهد. طبق یافته‌های تحقیق حاضر، چهل درصد اصطلاحات اسلامی قرآن شامل اسامی خاص و 52% این نوع اسامی نیز به نام‌های پروردگار اختصاص دارد. ثبات قابل ذکری در راهکارهای به ‌کار گرفته شده توسط مترجمان مشاهده نشد و راهکارهای کلی «جایگزینی» و «حفظ» به ترتیب بیشترین و کم‌ترین راهکارهای مورد استفاده بودند. از یک سو، راهبردهای فرعی «مترادف» و «ترجمه زبانشناختی» پرکاربردترین و از سوی دیگر، راهبرد «تکرار» و «توضیحات درون متنی»، کم کاربردترین راهبرد تشخیص داده شدند. بنابراین، فرضیه به طور کامل اثبات نگردید: مترجمان برخی راهکارهای غیرمفید مانند «حذف» را مؤثر ندانسته و در موارد بسیار معدود از آن استفاده کرده‌اند؛ با این حال، راهبردهای مفیدی همچون کاربرد توضیحات آگاهی دهنده (درون متنی یا برون متنی) تواتر بالایی نداشتند.