بارکس و تحریف اشعار مولانا: دستکاری ایدئولوژیک در ترجمۀ ادبی

چکیده

ادبیات دربردارندۀ مفاهیمی است که نمایانگر اعتقادات و فرهنگ یک ملّت است. ترجمه در شناساندن این باورها و معرفی مفاهیم فرهنگی به سایر ملت‌ها نقش بسیار مهمی دارد. گاهی در فرآیند ترجمه به دلیل دستکاری، بسیاری از جوانب معنایی و صوری متن از بین می‌رود. این دستکاری گاه به صورت آگاهانه و در نتیجة اعمال تغییرات با هدف تحریف ایدئولوژی شاعر یا نویسنده و گاه به صورت ناآگاهانه تحقّق می‌یابد و نهایتاً در نتیجة تحریف اثر، آن شاعر یا نویسنده به گونه‌ای دیگر به مخاطبان متن مقصد معرّفی می‌گردد. این گفتار با هدف بررسی دستکاری ایدئولوژیک در ترجمة اشعار مولانا و تأثیر آن بر کار مترجم صورت گرفته است. بر این اساس، پنج شعر ازآثار مولانا به صورت تصادفی انتخاب شده است. در این پژوهش، پیرامون نخست پدیدة دستکاری و مفاهیم مربوط بحث شده است. سپس چارچوبی که زوبرگا (Zauberga) برای ارزیابی دستکاری در ترجمه پیشنهاد کرده است، معرّفی شده و مقوله‌های مربوط (حذف، افزایش، جایگزینی، تضعیف) مورد بحث قرار گرفته و نمونه‌ای از ترجمه‌هایی که متأثّر از هر یک از آن‌هاست، ارائه شده است. نتایج این مطالعه حاکی از آن است که «حذف» بیشترین کاربرد را داشته و در غرب تصویری متفاوت و تحریف شده از مولانا ارائه شده است.