راهبردهای ترجمه ایهام در آثار ادبی

چکیده

ایهام یکی از آرایههایی است که شاعر به کمک آن چند معنا را در قالب یک یا چند واژۀ محدود جای میدهد. بیتردید، حافظ شاخصترین چهره در ادبیات پارسی است که از ایهام به کرّات، و البته به زیبایی، در اشعار خود بهره برده است. هدف مطالعۀ حاضر بررسی ایهام در ترجمههای انگلیسی و آلمانی دیوان حافظ و ارائه مدلی کاربردی برای ترجمه آن است. برای بررسی دادهها، ابتدا ابیات حاوی ایهام، سپس ترجمههای انگلیسی و آلمانی آنها شناسایی و تحلیل شد. سپس روشهای ترجمه ایهام در این ابیات تعیین و میزان کاربرد آنها توسط هر یک از مترجمان مشخّص گردید. هرچند کلارک در بیش از هشتاد درصد موارد از روش تحتالفظی استفاده کرده است، نتایج تحقیق حاکی از آن است که استفاده از این روش در برگرداندن ابیات حاوی ایهام غالباً منجر به انتقال صحیح معانی نهفته در متن نخواهد شد. غالب مترجمان آلمانی با درک این مطلب، بیشتر به «ترجمۀ مفهومی» روی آورده و در مواردی نیز به راهکار «افزایش» متوسّل شدهاند. راهبرد «حفظ» یکی از راهبردهای مهم ترجمه ایهام است، اما به دلیل تفاوتهای زبانی کاربرد آن بسیار معدود خواهد بود. طبق نتایج پژوهش، از میان راهبردهای بهکار گرفته شده در ترجمههای فعلی دیوان حافظ، راهکار «افزایش» روشی کاربردی در انتقال لایههای مختلف معنایی در ترجمه ایهام است. هرچند راهبرد «جبران» در بازتولید جنبههای زیباییشناختی متن اصلی بسیار مؤثر است، ولی هیچ یک از مترجمان، احتمالاً به سبب ناآشنایی، از این راهبرد استفاده نکردهاند.