نقش ترجمه در ایجاد بن‌مایۀ «شهر» و «زن» در رمان اجتماعی بوطیقای نظام ادبی اواخر قاجار (۱۳۱۳–۱۳۴۴ق./ ۱۲۷۵–۱۳۰۴ش.)

مریم سعیدی; سالار منافی اناری

نویسندگان

مریم سعیدی ^📧 دانشگاه علامه طباطبائی
سالار منافی اناری دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

رمان اجتماعی اواخر قاجار در بوطیقای نظام ادبی زبان فارسی پدید آمد و در دوره پهلوی اول تا ۱۳۲۰ش. تثبیت یافت. در این ژانر «شهر» و «زن» مضامین اصلی هستند. تحقیق حاضر برآن است تا با استفاده از مدل «تحلیل بوطیقای ترجمه» ٬ سهم ترجمه را در ایجاد این نوع ادبی در بوطیقای نظام ادبی دوره تقریباً ۳۱ ساله اواخر قاجار بررسی کند. ابتدا٬ با بررسی مهمترین کتابهای تاریخ ادبیات فارسی و منابع کتابشناختی آثار ترجمه شده دوره موردنظر٬ مهترین انگاره‌های بوطیقای نظام ادبی شناسایی و مشخص شد که رمان اجتماعی در قالب انگاره «ادبیات داستانی تولید شده با کارکرد انتقادی-اصلاحی تحت حمایت نظام مطبوعات و ناشران» قرار می‌گیرد. سپس٬ ۳۳۳ اثر ترجمه شده که برای دوره موردنظر شناسایی شده بود٬ بررسی و مشخص شد که ترجمه‌های سفرنامه/سیاحتنامه‌ها و رمان پلیسی-جنایی مضمون «شهر» را به این نوع رمان وارد کرده اند٬ ترجمه آثار روسو باعث توجه به مضمون «شهر» در تقابل با «روستا» شده٬ و ترجمه سرگذشتنامه‌های زنان٬ ترجمه ادبیات آموزشی-حقوقی درباره زنان و فعالیتهای ترجمه خودِ زنان در مطبوعات زنان سهم بسزایی در توجه به مسائل «زنان» در این نوع رمان داشته اند. بعلاوه٬ این تحقیق نشان می‌دهد که نوع پرداخت به این دو مضمون در رمان اجتماعی اواخر قاجار٬ در مقایسه با آنچه پیش از مشروطه بوده٬ به‌تدریج تاکید جدیدی می‌یابد و دیگر نگاه به «شهر» و «زن» نگاهی «آرمانی-رمانتیک» نیست٬ بلکه نگاهی رئالیستی همراه با «رمانتیسمی سیاه» است که تاکید می‌کند در شرایط اواخر قاجار به پهلوی شهرنشینی و تجدد با خود فساد و فحشا آورده است.

کلمات راهنما:

انگاره بوطیقای نظام ادبی, رمان اجتماعی, ترجمه سرگذشت زنان, رمان پلیسی-جنایی, شهر

بیوگرافی نویسندگان

مریم سعیدی، دانشگاه علامه طباطبائی

دانشجوی دکتری ترجمه، گروه مترجمی زبان انگلیسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران؛

سالار منافی اناری، دانشگاه علامه طباطبائی

استاد گروه مترجمی زبان انگلیسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران؛

مراجع

اتحادیه، م. (۱۳۷۶). بیداری زنان در انقلاب مشروطیت. روزنامه سلام، چهارشنبه ۲۶ آذر ۱۳۷۶، شماره ۱۹۰۰.

الهی، ص. (۱۳۷۷) درآمدی بر مقوله پاورقی نویسی در ایران در سه بخش (۲). مجله ایران‌شناسی، سال دهم، شماره ۳، صص. ۵۴۸–۵۶۲.

امین‌، ق. (۱۹۰۰م./۱۳۱۸ق.). تربیت نسوان. چاپ سربی. ترجمه میرزا یوسف‌خان مستوفی. تبریز: مطبعه معارف.

بهنام، ج. (۱۳۸۰). برلنی‌ها. تهران: فرزان روز.

ثروت، م. (۱۳۹۰). آشنایی با مکتبهای ادبی. تهران: سخن.

خسروپناه، م. ح. (۱۳۷۸)، هدفها و مبارزه‌های زن ایرانی در دوره اول مجلس شورای ملی، نگاه نو، شماره ۴۱، صص. ۶۹–۹۴.

خسروپناه، م. ح. (۱۳۸۲)، هدفها و مبارزه‌های زن ایرانی (از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی)، پیام امروز، چاپ دوم، تهران.

رمضانی پارسا، د. (۱۳۹۶). خوانشی معنادرمانگرایانه از طبیعتگرایی رمانتیک ژان ژاک روسو. علوم ادبی، سال ۷، شماره۱۲، صص۱۶۵–۱۹۷.

سو، اُ. (۱۸۴۰). له میستر دپاری. نسخه خطی. مترجم: محمدطاهر میرزا (۱۳۱۱ق.). کتبه حسن شریف قزوینی‌.

سو، اُ. (۱۸۴۰). یهودی سرگردان. ترجمه هادی عادلپور (۱۳۹۴). تهران: سمیر.

صدرهاشمی، م. (۱۳۶۳). تاریخ مطبوعات و جراید ایران، اصفهان: کمال، ج. ۳ و۴.

مسعودی، اُ. (۱۳۷۷). مروری بر نخستین تجربه‌های روزنامه نگاری زنان در ایران. رسانه، شماره ۳۳، صص. ۵۶–۶۲.

میرعابدینی، ح. (۱۳۸۷). تحول داستانی و نمایشی از آغاز تا ۱۳۲۰ شمسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

قاسمی، ف. (۱۳۷۲). راهنمای مطبوعات ایران عصر قاجار. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.

Farahzad, F. (2017). “Women Translators in Contemporary Iran”, von Flotow, L. and Farahzad, F. (2017) Translating Women: Different Voices and New Horizons. pp. 3–16, New York and London, Routledge.

Frick, J. W. (2004). The Wicked City Motif on the American Stage before the Civil War. New Theatre Quarterly, 20:1, pp. 19–27.