راهکارهای دخل و تصرف در ترجمه: خیام و رومی

چکیده

مقالة حاضر با بررسی دو ترجمة پراهمیت از شعر و ادبیات فارسی، یکی متعلق به اواسط قرن نوزده و دیگری متعلق به اواخر قرن بیستم، به موضوع بازنمایی از طریق ترجمه می‌پردازد. بخش اول مقاله، ترجمة فیتزجرالد را از رباعیات خیام بررسی می‌کند و راهکارهای او را در دخل و تصرف این اثر بر می‌شمارد، از جمله افزودن رباعی‌های خود به رباعیات خیام، تغییر نمادها و تصاویر، حذف عناصر فرهنگی مهم و نظایر اینها، که در نهایت خیام را به شاعر و فیلسوفی غربی شبیه می‌کند. بخش دوم به اختصار به ترجمه‌های نسبتاً تازة کولمن باکس از آثار مولانا می‌پردازد و این نکته را مطرح می‌کند که او هم پس از گذشت بیش از یک قرن، پیرو همان خط‌مشی فیتز جرالد است و به گونه‌ای همان بازنمایی کلیشه‌ای را دامن می‌زند. نتیجه آنکه تصویری که غرب در گذشته از ادبیات فارسی عرضه کرده، همچنان زنده است، و ترجمه را در همان چارچوب کهن مناسبات قدرت تعریف می‌کند، نه در چارچوب مبادلة ادبیات.